Je loopt ’s avonds door de tuin en kijkt vergeefs uit naar die bekende ronde bolletjes die door het gras scharrelen – steeds vaker blijven onze tuinen leeg zonder egels. Deze lieve viervoeters hebben het zwaar: hun aantal is in Nederland de afgelopen decennia dramatisch gedaald en egel opvangcentra luiden de noodklok. Gelukkig zijn er genoeg manieren waarop jij kunt helpen om deze stekelige vriendjes een handje te helpen en je tuin weer aantrekkelijk te maken voor egels.
De egelpopulatie staat onder druk
De nieuwste cijfers uit de Egeltelling van september 2025 bevestigen wat natuurliefhebbers al langer vrezen: het gaat niet goed met onze stekelige tuinbewoners. Ruim 9.300 egels werden geteld in bijna 4.000 tuinen, wat opnieuw een lichte afname laat zien ten opzichte van vorig jaar. Deze daling is vooral zorgwekkend omdat het aantal egels in Nederland de afgelopen decennia al meer dan gehalveerd is.
Toch zijn er ook hoopgevende signalen te ontdekken in de telresultaten. Opvallend is dat steeds vaker meerdere egels tegelijkertijd in één tuin worden waargenomen, wat suggereert dat bepaalde tuinen bijzonder aantrekkelijk zijn geworden voor deze dieren. Met name in Zuid-Holland, Noord-Holland en Gelderland werden relatief veel egels geteld, wat laat zien dat lokale omstandigheden een groot verschil kunnen maken.
De herfstperiode is cruciaal voor egels omdat ze dan weer tevoorschijn komen uit hun schuilplaatsen, op zoek naar voedsel en geschikte beschutting om zich voor te bereiden op de winterslaap. Deze tijd van het jaar biedt daarom ook de beste kansen om egels te helpen en je eigen tuin geschikter te maken voor hun behoeften. Het is een periode waarin kleine aanpassingen in tuinbeheer een groot verschil kunnen maken voor het welzijn van deze bedreigde dieren.
Het leven van de egel en hun bedreigingen
Deze schattige stekeldragende bewoners van onze tuinen leiden een fascinerende nachtelijke existentie, waarbij ze gedurende de donkere uren op zoek gaan naar insecten, slakken en soms kleine amfibieën om hun honger te stillen. Door hun natuurlijke menu helpen egels tuinliefhebbers onbewust bij het onder controle houden van ongewenste plagen, waardoor ze een onmisbare rol spelen in het ecologische evenwicht van onze buitenruimtes.
Wanneer de eerste koude nachten aankondigen dat de winter eraan komt, beginnen egels met de voorbereidingen voor hun maandenlange winterslaap door warme, beschermende nesten te bouwen van bladeren, gras en ander natuurlijk materiaal dat ze in tuinen kunnen vinden. Deze cruciale periode bepaalt vaak of een egel de winter overleeft, wat de dramatische cijfers over hun populatiedaling nog schrijnender maakt.
De realiteit is dat de egelpopulatie in Nederland de afgelopen drie decennia meer dan gehalveerd is, een ontwikkeling die biologen en natuurliefhebbers grote zorgen baart. Hun leefgebied krimpt door voortschrijdende verstedelijking en de trend naar volledig betegelde tuinen, waardoor deze kwetsbare dieren steeds minder schuilplekken en voedselgebieden kunnen vinden. Recente onderzoeksrapporten tonen zelfs aan dat de afname van egels in ons land de afgelopen vijftig jaar een schokkende 80% bedraagt.
Egelopvangcentra luiden de noodklok
De cijfers zijn niet mis te verstaan: egelopvangcentra door het hele land maken zich grote zorgen over de toenemende stroom van verzwakte egels die hulp nodig hebben. De oorzaak ligt vooral in het verdwijnen van groen uit onze leefomgeving, waardoor er steeds minder insecten beschikbaar zijn voor deze stekelige tuinbewoners. Deze insecten vormen namelijk de belangrijkste voedingsbron voor egels, die elke nacht actief op zoek gaan naar deze kleine prooien. Jonge egels raken hierdoor vaak ondervoed en kunnen hun cruciale winterslaap niet overleven zonder menselijke hulp.
De opvangcentra merken een dramatische stijging in het aantal egels dat binnen wordt gebracht. Vooral jonge dieren die te weinig gewicht hebben kunnen de koude wintermaanden niet doorstaan en moeten worden opgevangen tot ze in het voorjaar sterk genoeg zijn om terug te keren naar hun natuurlijke leefgebied. Deze ontwikkeling toont aan hoe urgent de situatie is geworden.
Zo help je egels in jouw tuin
Gelukkig zijn er verschillende manieren waarop tuineigenaren kunnen bijdragen aan het herstel van de egelpopulatie in Nederland. Een eerste stap is het creëren van een natuurlijke, egelproef tuin vol rommelige hoekjes waar bladeren, takken en struiken perfecte nestplaatsen vormen voor deze stekelige tuinbewoners. Hoe minder tegels en stenen er in de tuin liggen, hoe groter de kans dat egels zich er thuis voelen en er hun nachtelijke voedselzoektochten kunnen voortzetten.
Het maken van doorgangen tussen tuinen is cruciaal voor het overleven van egels omdat deze dieren grote territoriums nodig hebben om voldoende voedsel te vinden. Een simpele opening van vijftien bij vijftien centimeter in een schutting of hekwerk kan al het verschil maken tussen leven en dood voor een hongerige egel. Recent onderzoek toont aan dat het verbinden van tuinen met zogenaamde egelsnelwegen bijzonder effectief is voor de overlevingskansen van deze bedreigde dieren.
Door natuurlijke materialen in de tuin te laten liggen creëer je ideale omstandigheden voor egels om hun winterverblijf te bouwen. Stapels bladeren, houten planken en takken bieden perfecte beschutting tijdens de koude maanden. Vermijd het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen omdat deze schadelijk zijn voor egels en hun voedsel vernietigen. Een vriendelijke tuinaanpak helpt niet alleen egels maar ook vele andere dieren die afhankelijk zijn van een gezond ecosysteem.
Voer en water geven aan egels
Het aanbieden van de juiste voeding kan een levensreddend verschil maken voor egels die worstelen om voldoende energie op te bouwen voor de winterslaap. Een schaaltje met kwalitatief honden- of kattenvoer bevat precies de eiwitten en vetten die egels nodig hebben om hun gewicht aan te komen tijdens de cruciale herfstmaanden. Vers water in een ondiepe schaal is eveneens essentieel, vooral tijdens droge periodes wanneer natuurlijke waterbronnen schaars worden.
Melk daarentegen kan schadelijk zijn voor egels omdat hun spijsvertering dit niet goed kan verwerken, wat tot ernstige diarree en uitdroging kan leiden. Voor tuineigenaren die een stapje verder willen gaan in hun hulp aan deze prachtige tuinbewoners is het bouwen of kopen van een egelhuisje een fantastische investering. Deze beschermende schuilplaatsen moeten op een rustige plek worden geplaatst, goed beschut tegen regen en ver weg van nieuwsgierige huisdieren of spelende kinderen die de rust kunnen verstoren.
Het vullen van zo’n egelhuisje vraagt enige zorg: droog blad of papiersnippers vormen perfecte nestmaterialen, mits ze volledig droog blijven om schimmelvorming te voorkomen.
Wanneer een egel hulp nodig heeft
Het herkennen van een egel in nood kan levensreddend zijn voor deze kwetsbare tuinbewoners. Een gezonde egel toont natuurlijk gedrag door zich op te rollen tot een stekelige bal wanneer hij wordt benaderd of door snel weg te lopen naar een veilige schuilplaats. Blijft een egel echter plat liggen zonder te reageren op beweging of geluid, dan kan dit wijzen op ziekte, uitputting of verwondingen die directe aandacht vereisen.
Hoestende of rochelde geluiden zijn ernstige alarmsignalen die duiden op ademhalingsproblemen, vaak veroorzaakt door longworminfecties die zonder behandeling fataal kunnen zijn. Een egel die zich op een gevaarlijke locatie bevindt, zoals midden op een weg of in een zwembad, heeft natuurlijk onmiddellijke hulp nodig om erger te voorkomen.
Het zien van een egel tijdens daglicht wijst bijna altijd op problemen omdat deze dieren van nature nachtactief zijn. Zelfs wanneer het dier actief lijkt en rondloopt, kan dit gedrag duiden op ziekte, honger of verwardheid die een bedreiging vormen voor zijn overleving. In zulke situaties is het belangrijk om direct contact op te nemen met een dierenambulance of lokaal opvangcentrum voor professionele begeleiding.