Je denkt misschien dat je wel weet wat een pandemie is – corona ligt nog vers in het geheugen – maar er is een veel stillere bedreiging aan het groeien die volgens onderzoekers over 25 jaar meer levens zal kosten dan kanker. Antibioticaresistentie neemt wereldwijd zo snel toe dat experts spreken van een ‘stille pandemie’, en het ergste is: de meeste mensen hebben er geen idee van hoe gevaarlijk de situatie eigenlijk al is.
Waarschuwing voor wereldwijde toename antibioticaresistentie
De cijfers zijn werkelijk schrikbarend wanneer wetenschappers de huidige trend van antibioticaresistentie doorrekenen naar de toekomst. Bacteriën ontwikkelen steeds sneller manieren om antibiotica te overleven, waardoor behandelingen die decennialang levens hebben gered nu hun effectiviteit verliezen. In ziekenhuizen wereldwijd zien artsen al patiënten met infecties die niet meer reageren op standaardbehandelingen.
De verwachting is dat tegen 2050 ongeveer 10 miljoen mensen per jaar zullen overlijden aan resistente infecties als de huidige ontwikkeling doorzet. Ter vergelijking: kanker eist momenteel ongeveer 9,6 miljoen levens per jaar. Deze voorspelling maakt duidelijk waarom onderzoekers zo dringend waarschuwen voor deze groeiende crisis. Vooral mensen met verzwakte immuunsystemen, ouderen en patiënten na operaties lopen steeds meer risico op levensbedreigende complicaties.
Het problematische is dat deze bedreiging zich grotendeels buiten het zicht van het grote publiek ontwikkelt. Waar pandemieën zoals corona direct zichtbaar zijn, werkt antibioticaresistentie langzaam en geleidelijk. Deskundigen benadrukken daarom het belang van bewustwording, omdat alleen gezamenlijke actie van overheden, zorgverleners en burgers deze dreigende crisis kan keren voordat het te laat is.
Nederlandse actieplan en internationale samenwerking tegen resistentie
Nederland neemt een leidende rol in de strijd tegen antibioticaresistentie met de lancering van het nieuwe Nationaal Actieplan Antimicrobiële Resistentie 2024-2030 in april van dit jaar. Dit ambitieuze plan brengt drie cruciale ministeries samen: Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, en Infrastructuur en Waterstaat. Deze samenwerking toont aan dat de overheid de ernst van de situatie volledig begrijpt en een gecoördineerde aanpak noodzakelijk acht.
De Nederlandse aanpak bouwt voort op indrukwekkende successen uit het verleden. Sinds 2009 is het antibioticagebruik in de Nederlandse veehouderij met maar liefst 77 procent teruggedrongen, een prestatie die internationaal wordt erkend. Deze drastische reductie laat zien dat gerichte maatregelen en bewustwording daadwerkelijk effect kunnen hebben. Door strikte regels voor veterinaire antibioticavoorschriften en intensieve monitoring heeft Nederland bewezen dat de gezondheidsrisico’s significant kunnen worden verminderd.
Ondanks deze vooruitgang blijft alertheid geboden. Internationale samenwerking vormt een essentieel onderdeel van de Nederlandse strategie, omdat bacteriën zich niets aantrekken van landsgrenzen. Nederland deelt kennis en ervaringen met andere landen en ondersteunt Europese initiatieven om wereldwijd standaarden te verhogen. De expertise die is opgedaan met het terugdringen van antibioticagebruik in de landbouw wordt nu ingezet om ook in de humane geneeskunde verdere stappen te zetten.
Gevreesde gevolgen voor de gezondheidszorg
De gevolgen van deze stille pandemie voor de gezondheidszorg zijn werkelijk dramatisch. Ziekenhuizen bereiden zich voor op een toekomst waarin routine-operaties levensgevaarlijk worden door infecties die niet meer te behandelen zijn. Patiënten die normaal gesproken een eenvoudige ingreep zouden ondergaan, lopen straks het risico op fatale complicaties door resistente bacteriën die hun lichaam binnendringen via operatiewonden.
Het aantal ziekenhuisopnames door onbehandelbare infecties stijgt al merkbaar, en artsen vrezen dat complexe behandelingen zoals orgaantransplantaties binnen afzienbare tijd onmogelijk worden. De risico’s zijn simpelweg te groot wanneer patiënten na een transplantatie geen effectieve antibiotica meer kunnen krijgen om infecties te voorkomen. Specialisten waarschuwen dat we terugkeren naar een medische situatie zoals voor de ontdekking van penicilline.
Amputaties en andere ingrijpende operaties nemen toe omdat artsen gedwongen worden drastische maatregelen te nemen wanneer infecties zich uitbreiden. Wat begint als een kleine wond kan uitgroeien tot een levensbedreigende situatie waarbij alleen amputatie het leven kan redden. Deze ontwikkeling betekent niet alleen meer leed voor patiënten, maar legt ook een enorme druk op de zorgkosten en het medisch personeel dat steeds vaker machteloos toekijkt.
WHO identificeert kritieke bacteriële bedreigingen
De Wereldgezondheidsorganisatie heeft begin 2024 de wereldwijde alarmbellen laten rinkelen met de publicatie van een geüpdatete Bacterial Priority Pathogens List. Deze lijst bevat vijftien bacteriesoorten die de grootste bedreiging vormen voor de mondiale volksgezondheid, waarbij vier ervan als absolute prioriteit zijn bestempeld vanwege hun extreem hoge risiconiveau. Tot deze meest gevreesde groep behoren carbapenem-resistente Acinetobacter baumannii en Enterobacterales, bacteriën die inmiddels volledig immuun zijn geworden voor zelfs de krachtigste antibiotica die de moderne geneeskunde kent.
Deze bacteriële dreigingen hebben zich ontwikkeld tot ware superbugs die zich niets aantrekken van traditionele behandelmethoden. Waar artsen vroeger konden vertrouwen op carbapenemantibiotica als laatste redmiddel bij ernstige infecties, staan zij nu machteloos tegenover deze resistente stammen. De WHO benadrukt dat deze micro-organismen niet alleen in ziekenhuizen voorkomen, maar zich ook steeds meer verspreiden in de gemeenschap, wat de kans op grootschalige uitbraken vergroot.
Wat deze ontwikkeling extra zorgwekkend maakt, is de snelheid waarmee nieuwe resistentie-eigenschappen ontstaan en zich verspreiden tussen verschillende bacteriesoorten. Wetenschappers observeren een verontrustende trend waarbij bacteriën genetisch materiaal uitwisselen en daardoor hun overlevingsmechanismen delen. Deze natuurlijke evolutie wordt versneld door het overmatige gebruik van antibiotica wereldwijd, waardoor selectiedruk ontstaat die alleen de sterkste en meest resistente stammen laat overleven. De WHO roept daarom alle landen op tot drastische actie voordat onderzoeksteams geen nieuwe oplossingen meer kunnen ontwikkelen.
Experts waarschuwen voor extra druk op gezondheidszorg
GGD Gelderland-Zuid en hoogleraar klinische microbiologie Heiman Wertheim van het Radboudumc komen met deze alarmerende boodschap over de groeiende crisis. Wertheim, die ook adviseur is van de Wereldgezondheidsorganisatie, benadrukt dat hij geen doemscenario wil schetsen maar wel de realiteit onder ogen moet zien. “Het zal wel een extra druk op de al gespannen gezondheidszorg geven. Dat is mijn grootste kopzorg”, aldus de hoogleraar.
De zorgen van deze experts zijn gebaseerd op concrete voorspellingen die laten zien hoe antibioticaresistentie de zorgverlening fundamenteel zal veranderen. Ziekenhuizen die nu al kampen met personeelstekorten en lange wachtlijsten, moeten zich voorbereiden op een situatie waarin eenvoudige behandelingen plots levensgevaarlijk worden. De combinatie van resistente infecties en een overbelaste zorg creëert een perfecte storm die vergelijkbaar is met wat we hebben meegemaakt tijdens eerdere gezondheidscrises.
Wertheim wijst erop dat Nederland weliswaar vooroploper is in de strijd tegen resistentie, maar dat de internationale dimensie van het probleem zorgt voor constante waakzaamheid. Bacteriën kennen geen grenzen en kunnen vanuit andere landen nieuwe resistentie-eigenschappen introduceren in Nederlandse ziekenhuizen. De professor benadrukt dat alleen wereldwijde samenwerking en bewustwording ervoor kunnen zorgen dat we deze stille bedreiging het hoofd kunnen bieden voordat de situatie volledig uit de hand loopt.
Bewustwordingscampagne en nieuwe onderzoeksfinanciering
Het Gelderse zorgnetwerk GAIN heeft een ambitieus plan om de documentaire Silent Pandemic gratis te vertonen in bioscopen door heel Oost-Nederland. Deze bewustwordingscampagne heeft als doel iedereen wakker te schudden voor de realiteit van antibioticaresistentie. Moniek Pieters van GGD Gelderland-Zuid benadrukt de urgentie: “Om iedereen in de zorg, maar ook daarbuiten, bewust te maken van het gevaar. Want we móéten echt wat doen.”
Het initiatief komt voort uit de frustratie dat veel mensen nog altijd onderschatten hoe ernstig deze stille pandemie eigenlijk is. Door de krachtige beelden van de documentaire te combineren met lokale voorlichting hopen de organisatoren een bredere bewustwording te creëren. Pieters voegt toe dat mensen eindelijk moeten inzien dat dit een wereldwijd probleem is dat alleen maar groter wordt, vergelijkbaar met andere gezondheidscrises die de wereld hebben getroffen.
Tegelijkertijd heeft het ministerie van VWS samen met NWO in maart 2025 ruim een miljoen euro beschikbaar gesteld voor twee nieuwe onderzoeksconsortia die zich richten op oplossingen tegen antibioticaresistentie. Deze financiering markeert een belangrijke stap in de Nederlandse aanpak van het probleem. Het geld wordt ingezet voor baanbrekend onderzoek naar nieuwe behandelmethoden en preventiestrategieën die de medische wereld nieuwe hoop kunnen bieden in de strijd tegen resistente bacteriën.
Het is verschrikkelijk om te beseffen dat we op een medische tijdbom zitten die veel stiller, maar potentieel dodelijker is dan alles wat we de afgelopen jaren hebben meegemaakt. Deze stille pandemie groeit onder onze neus terwijl de meeste mensen er geen idee van hebben hoe gevaarlijk de situatie al is geworden. Gelukkig nemen experts zoals hoogleraar Wertheim en organisaties als GGD Gelderland-Zuid de leiding in bewustwording, maar het is aan ons allemaal om wakker te worden voor deze dreiging voordat het te laat is – deel dit verhaal om anderen bewust te maken van wat er op ons afkomt!